Józef Tykociński (Joseph Tykociner) – jeden z najwybitniejszych polskich elektrotechników pierwszej połowy XX wieku.
Urodził się 5 października 1877 roku we Włocławku. Był synem Jakuba Dawida, żydowskiego kupca i Mindli z domu Kowalskiej. Wraz w rodzicami i rodzeństwem mieszkał w domu przy ulicy 3 Maja 26a – dawniej Szerokiej.
Zainteresowanie Tykocińskiego techniką rozpoczęło się wraz ze znalezieniem na strychu rodzinnego domu francuskiej książki opisującej działanie telegrafu. Kiedy natomiast kilka lat później podczas wyjazdu do Warszawy udało mu się zapoznać z działaniem aparatu fotograficznego, zdecydował już ostatecznie, że chciałby zajmować się elektrotechniką i elektroakustyką.
Jego pasji nie podzielał ojciec, który widział w synu swojego następcę w prowadzeniu rodzinnego interesu. W wyniku zaistniałego konfliktu w marcu 1896 roku Józef Tykociński podjął decyzję o wyjeździe do Stanów Zjednoczonych.
W Ameryce zamieszkał w Newark w stanie New Jersey. Jednak na początku 1897 roku przeniósł się do Newego Jorku. Znalazł tutaj pracę w warsztacie Central Technical College na Manhattanie, dzięki której mógł kontynuować badania nad fonografem własnego pomysłu, w którym do zapisu dźwięku wykorzystywana byłaby klisza fotograficzna naświetlana za pomocą modulowanej wiązki światła. Do odtworzenia w ten sposób zapisanej ścieżki zamierzał użyć selenoidu. Zafascynowany filmem rozpoczął również pracę nad równoległym zapisem dźwięku na kliszy filmowej. W obu przypadkach Tykociński napotkał na problemy z konstrukcją urządzenia do odczytu zapisanej ścieżki dźwiękowej.
Jesienią 1897 roku powrócił do Polski. Pogodził się z ojcem, który pozwolił na jego dalszą naukę w wybranym przez siebie kierunku. W 1901 roku ukończył studia techniczne w Niemczech i wyjechał do Londynu. Tam najpierw pracował w International Electric Company London, a następnie w The Marconi Wreless Telegraph Company. Pracując u Marconiego znalazł się w zespole, któremu w 1901 roku udało się nawiązać pierwszą łączność radiową przez Ocean Atlantycki. W 1903 roku został przeniesiony przez firmę do Berlina. Skorzystał wtedy z propozycji pracy w dwóch niemieckich firmach: Telefunken, a następnie Siemens Und Halske. Ta druga powierzyła mu zadanie utworzenia swojego oddziału w Rosji.
Wraz z wybuchem wojny na Dalekim Wschodzie Rosjanie powierzyli Tykocińskiemu stworzenie systemu łączności radiowej na potrzeby ich floty. Zajmował się tym aż do wybuchu rewolucji w Rosji.
Pod koniec 1918 roku powrócił do Polski i zaangażował się w rozbudowę łączności radiowej w kraju. Przedstawił w Ministerstwie Poczty i Telegrafu projekt bezpośredniej łączności radiowej między Polską a Stanami Zjednoczonymi.
Nie widząc możliwości realizacji swoich zainteresowań naukowych, Józef Tykociński zdecydował się na kolejny wyjazd do Ameryki. W lecie 1920 roku po dotarciu na miejsce podjął pracę w laboratorium Westinghouse Electric and Manufacturing Company w Pittsburgu. Jednocześnie zwrócił się do kilku uniwersytetów z zapytaniem o możliwość pracy badawczej nad ideą filmu dźwiękowego. Pozytywną odpowiedź uzyskał od Wydziału Inżynierii Elektrycznej na uniwersytecie stanowym Illinois w Urbana i wkrótce po tym rozpoczął tam pracę.
9 czerwca 1922 roku przy okazji konferencji American Institute of Electrical Engineers, która odbywała się w Urbana, Tykociński przedstawił efekty swojej pracy. Było to nagranie, na którym jego żona Helena policzyła do 10, a później powiedziała „zadzwonię dzwonkiem” i to zrobiła. W urządzeniu rejestrującym wykorzystał specjalną lampę rtęciową, włączony w obwód elektryczny z mikrofonem. Odtwarzacz składał się z systemu soczewek, elementu światłoczułego i wzmacniacza. Całe przedsięwzięcie spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem. Sam Tykociński natomiast opatentował swój wynalazek.
Pierwszy publiczny pokaz filmu dźwiękowego
Oprócz pracy nad dźwiękiem Tykociński angażował się w inne projekty badawcze. Były to między innymi badania nad zagadnieniem propagacji fal radiowych i budowy anten. Łącznie w latach 1924 – 1941 sam lub ze współpracownikami uzyskał przynajmniej siedem patentów. Wydał również wiele publikacji na tematy związane konstrukcją urządzeń do transmisji radiowej.
W 1964 roku otrzymał prestiżową nagrodę za dorobek pracy naukowej od National Electric Conference. Rok później jego macierzysty uniwersytet nadał mu honorowy doktorat.
Józef Tykociński zmarł 11 czerwca 1969 toku w Urbana, nie pozostawiając potomstwa. Do wybuchu II wojny światowej utrzymywał kontakt z rodziną w Polsce, korespondując z nimi w języku polskim. Przy okazji stażu w Getyndze na przełomie 1927 i 1928 roku, odwiedził Polskę. Nie wiadomo jednak czy przybył również do Włocławka. Często natomiast wspominał swoje rodzinne miasto. Podczas jednego z wywiadów opowiadał o zegarze słonecznym zamontowanym na południowej ścianie kaplicy NMP włocławskiej katedry, którą jako dwunastoletni chłopiec codziennie mijał idąc do szkoły. Stawał wtedy na placu i z zachwytem obserwował powolne przesuwanie się cienia.
Źródła:
Cieślak M., Tykociński Józef, [w:] Włocławski Słownik Biograficzny, t.6, Włocławek 2011, s. 158 – 159.
Łotysz S., Tykociński Józef, [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t.17, Warszawa 2006, s. 162 – 164.
Łotysz S., Z Włocławka do Illinois, Kwartalnik Urzędu Patentowego RP, nr 2, 2012, s. 48 – 52.
http://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Tykociński-Tykociner
http://www.aip.org/history/newsletter/spring2009/photos.html
